Azospermi Nedir? Çeşitleri ve Tedavisi

Azospermi, toplumdaki erkek nüfusunun yaklaşık %2’sinde gözlenen ve kısırlığa neden olan bir sorundur. Oldukça nadir karşılaşılsa da erkek kısırlık vakalarının %20’si azospermi ile ilişkilidir.

Her kısırlık olgusunda azospermi gözlenmemesine rağmen bu durum yine de risklidir. Günümüzde uygulanan cerrahi yöntemler ve tüp bebek tedavisi ile azospermi vakalarında gebelik sağlanabilmektedir.

Azospermi oldukça nadir bir erkek hastalığıdır fakat erkek kısırlığında şiddetli vakaların bir bölümü azospermiden kaynaklanır. Normal ve sağlıklı bir erkekte sperm üretimi testisler tarafından yapılır.

Burada üretilen sperm, erkek üreme sisteminden geçerek bir sıvı ile karışır ve semen oluşturur. Meni olarak da adlandırılan semen, penisteki idrar deliğinden çıkan opak ve beyaz renkli sıvıdır.

Semen örneğinde normal şartlarda sperm bulunması gerekir, semende sperme rastlanmaması halinde kısırlıktan söz edilebilir ve bu durum azospermi ile ilişkilendirilebilir.

Azospermi erkek kısırlığında önemli bir risk faktörüdür ve kendi içinde farklı çeşitlere ayrılır.

Azospermi 2 grupta incelenir:

Tıkanıklığa Bağlı (Obstrüktif) Azospermi

Tıkanıklığa bağlı olan azospermide sperm üretimi testislerde normal şekilde gerçekleşir fakat üreme sistemindeki blokajlar nedeniyle üretilen sperm semen içine giremez. Kimi vakalarda testis torbalarının her iki tarafı için farklı bir sorundan söz edilebilir. Spermin olgunlaştığı testislerin çıkış bölgesinde epididim olarak adlandırılan yapılar bulunur. Spermleri taşıma ve depolama görevini üstlenen bu yapılardaki veya kanallardaki tıkanıklıklar nedeniyle meni dışarıya çıkamaz. Bu tip durumlar kalıtsal olabileceği gibi bel soğukluğu, klamidya gibi genital enfeksiyonlardan da kaynaklanabilir.

Tıkanıklığa Bağlı Olmayan (Non-Obstrüktif) Azospermi

Bu azospermide testislerdeki sperm üretimi sorunludur, dolayısıyla ya testis üretimi hiç gerçekleşmez ya da semen içinde bulunmayacak kadar az sperm üretilir. Her iki durumda da menide sperm bulunmaz. Bu tip vakaların nedenleri arasında; geçirilmiş enfeksiyonlar, testis yaralanmaları, inmemiş testis problemleri, kanser hastalıkları, genetik faktörler, doğumsal anomaliler ve benzeri pek çok durum sayılabilir.

Azosperminin nedenleri çeşidine göre değişebilir.

Tıkanıklığa bağlı azospermide ana nedenler şu şekilde incelenir:

Epididim Blokajı

İltihap, enfeksiyon ve torba travmaları ile yaralanmaları nedeniyle spermleri taşıma depolama görevi gören epididimde tıkanıklıklar meydana gelebilir. Nadiren de olsa genetik faktörler tıkanmanın ana nedenidir. Bazı durumlarda ise kistik fibroz nedeniyle spermler blokaja uğrar.

Boşalma Kanalı Tıkanıklığı

Kimi vakalarda doğumsal sebepler, kireçlenmeler, enfeksiyonlar ve önceki ameliyatlar nedeniyle boşalma kanallarında tıkanıklık oluşabilir. Bütün bu tıkanıklıklar spermlerin meniye karışmasını engeller.

Vasektomi

Sperm kanalları bağlama ameliyatı olan vazektomi, sperm akışını durdurmak için vas deferens kanallarının kesildiği bir operasyondur. Spermin epididimden boşalma kanallarına taşınmasını sağlayan vas deferens kanalları vazektomi sonrası hasar alabilir. Ayrıca travmalar, yaralanmalar, fıtıklar ve benzeri cerrahi müdahaleler de vas deferensin etkilenmesine neden olabilir.

Tıkanıklığa bağlı olmayan azosperminin ana nedenleri ise şu şekilde sıralanabilir:

Y Kromozomu Bozuklukları

Sperm üretiminden sorumlu genlerin birçoğu Y kromozomu üzerine bulunur. Bu önemli genlerin babadan oğla düzgün şekilde geçmemesi azospermiye neden olabilir. Kromozom üzerindeki genlerin silinmesi ve düzgün olmaması azospermi vakalarının %10’unda gözlenen bir sorundur.

Karyotip Analizi

İnsanlarda 22 çift otozomal kromozomlar ile bir çift cinsiyet kromozomu olmak üzere 46 çift kromozom bulunur. Erkeklerde XY şeklinde olan bu kromozomlarda sperm üretimini baskılayan sorunlar gelişebilir. Fazladan bir X kromozomu bulunması 47;XXY sendromu olarak bilinir ve testislerin tam olarak gelişmemesine sebep olur. Benzer şekilde 47;XYY sendromu olarak bilinen ve fazladan bir Y kromozomu bulunması durumu da sperm üretiminin aksamasına neden olur.

Varikosel

Erkek skrotumununda (torbalarında) bulunan damarların genişlemesi varikosel olarak adlandırılır ve sperm üretiminin bozulmasına sebep olur. Bu sorun azospermide genellikle tek neden değildir fakat kimi vakalarda belirleyicidir.

Radyasyon

Kimi toksik maddelere ve radyasyona maruz kalmak testislere zarar verebilir. Kanser tedavisinde kullanılan kemoterapi ve benzeri uygulamalar sperm üretiminin tamamen durmasına sebep olabilir.

İlaçlar

Önceki geçirilmiş hastalıklar nedeniyle kullanılan ilaçların bazıları sperm üretimini aksatabilir. Hormon ilaçları ile erkeklik hormonlarının kullanımı sperm üretimi üzerinde ciddi etkiye sahiptir. Bu tip ilaçların kullanımını bir anda sonlandırmak da spermleri yakından etkiler. Kesilen hormonlar sonrası sperm dışarı çıkmakta zorlanır ve 3-6 ay kadar menide sperme rastlanmayabilir.

Azospermi tanısı ancak sperm analizinin yapılması ile konulabilir, çünkü azospermide meni akışı vardır fakat meninin içerisinde sperm bulunmaz. Bu nedenle hastalığın ortaya çıkardığı belirli bir semptom da yoktur.

Sperm analizi ile azospermi konulan hastalarda ise azosperminin çeşidi tedavi yönteminde belirleyici faktördür.

Tıkanıklığa bağlı gelişen azospermide cerrahi uygulamalar yaygın olarak kullanılır ve bu şekilde tıkanan kanalların açılması sağlanır. Fakat doğuştan gelen ve düzgün gelişmeyen kanallarda cerrahi yöntemle tedavi mümkün değildir, bu tip vakalarda gebelik için tüp bebek yöntemine başvurulabilir ve spermlerin kanallardan ya da spermlerden elde edilmesi sağlanabilir.

Tıkanıklığa bağlı azospermi için uygulanan cerrahi operasyonlar sperm akışını daha etkili ve güvenli hale getirmeyi amaçlar. Bu ameliyatlar şu şekilde gerçekleştirilebilir:

• Mikrocerrahi; genel anestezi altında uygulanan başarılı bir operasyondur ve torba üzerine açılan küçük bir kesiden yapılır. Bu yöntemle epididim ve vas deferens sorunları onarılır, tıkanıklıklar giderilir.
• Endoskopik cerrahi; minimal invaziv bir operasyondur ve ihtiyaca göre lokal ya da genel anestezi altında uygulanabilir. Kamera, ışık ve ince tüplerle uygulanan bu yöntemde herhangi bir kesiye gerek kalmadan sorunlu bölgeye ulaşılır. Oldukça ince ve gelişmiş tıbbi ekipmanlar sayesinde bölgedeki tıkanıkların giderilmesi sağlanır.

Bütün bunlarla birlikte tıkanıklığa bağlı azospermi tedavisinde öncelikle sorunun kaynağı bilinmelidir. Eğer tıkanıklık hipofiz bezinden salgılanan ve sperm üretimine katkı sağlayan hormonlardan kaynaklanıyorsa buna yönelik bir tedavi uygulanmalıdır.

Bu tip hormonların eksikliği halinde ameliyattan önce ilaç ve hormon tedavisi tercih edilir, bu şekilde testislerin normal şekilde sperm üretmesi sağlanır.

Diğer genetik sorunlar ve gelişim bozukluklarında da sperm üretim kalitesini artırmak adına hormon takviyesi alınabilir. Kemoterapi ve radyasyon tedavisi alan hastalarda sperm üretiminin kendine gelebilmesi için en az 2-3 yıl beklemek gerekir.

Genel olarak azospermi vakalarında hastanın sağlık durumuna, öyküsüne ve diğer faktörlere göre değişken tedaviler uygulanabilir. Bu tedavi sürecinin uzman hekimle birlikte planlanması ve hastalığın altında yatan nedene göre düzenlenmesi önemlidir.